Podręcznik analizy nasienia WHO 2021 – jakie zmiany w porównaniu z wersją 2010?

W sierpniu 2021 WHO opublikowało nowe rekomendacje dotyczące badania nasienia (WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen) – jest to szóste wydanie tego podręcznika.

Poniżej podsumowujemy kilka najważniejszych zmian, które dotyczą wykonywania podstawowego (ogólnego) badania nasienia (inaczej znanego też jako seminogram lub spermiogram) zgodnie z najnowszymi wytycznymi.

• Ruchliwość plemników
• Żywotność plemników
• Koncentracja plemników
• Morfologia plemników
• Zmiany w wartościach referencyjnych

Ruchliwość plemników

Wprowadzono podział na 4 kategorie ruchu (ruch postępowy szybki, ruch postępowy wolny, ruch w miejscu, brak ruchu), w odróżnieniu do 3 kategorii ruchu (ruch postępowy, ruch w miejscu, brak ruchu), które proponowano w 5-tym wydaniu wytycznych WHO. Tym samym powrócono do konceptu, który obowiązywał w 4-tej wersji wytycznych WHO gdzie także był opisany podział na 4 kategorie ruchliwości plemników. Autorzy wytycznych argumentują, iż szybki ruch postępowy jest parametrem istotnym klinicznie, dlatego postanowiono go jednak wyróżnić jako osobny typ ruchu.

Kwalifikacja plemnika jako poruszającego się szybkim ruchem postępowym występuje gdy porusza się on z prędkością ≥25µm/sek. W praktyce 25µm oznacza połowę długości witki plemnika – taką lub większą odległość w ciągu sekundy powinien pokonywać plemnik po prostej lub po dużym kole aby można było zaliczyć jego ruch jako postępowy, szybki. Warto przy okazji zaznaczyć, że wolny ruch postępowy to ruch plemników przemieszczających się z prędkością 5-25µm/sek., czyli plemniki przemieszczające się wolniej niż 5µm/sek.(czyli pokonujące w ciągu sekundy odległość zbliżoną do długości ich główki lub mniejszą) powinny być zaliczone jako plemniki o ruchliwości niepostępowej.

Żywotność plemników

Testem rekomendowanym do oceny żywotności jest zgodnie z wytycznymi z 2021 roku jest test eozyna-nigrozyna.

Koncentracja plemników

Wycofano się z zaleceń aby przy niskich koncentracjach plemników (<2mln/ml) podawać jedynie przybliżoną koncentrację. Obecne wytyczne WHO zalecają precyzyjne wyliczanie koncentracji nawet przy niewielkich liczbach plemników.

Przy wykonywaniu rozcieńczeń zaproponowane dodatkowe rozcieńczenie dla próbek o najwyższej koncentracji wstępnej, czyli takich w których w polu widzenia mikroskopu o powiększeniu x400 widać więcej niż 200 plemników. W takich przypadkach zaleca się wykonanie rozcieńczenia 1:50.

Zmianie uległa też rekomendowana metoda zliczania plemników w komorze zliczeniowej (rozszerzonej komorze Neubauera). Obecnie plemniki nie zliczane są w rzędach, a w wybranych kwadratach środkowej siatki, lub też w całych siatkach. Wytyczne zalecają aby na początku ustawić mikroskop na lewe górne pole (tzw. duży kwadrat, otoczony potrójną linią) środkowej siatki i ocenić w nim liczbę plemników. Jeśli jest ich <10 w dalszej kolejności należy zliczyć całą siatkę (czyli 25 dużych kwadratów), jeśli jest ich 10-40 należy zliczyć 10 dużych kwadratów, a jeśli jest ich >40 należy zliczyć 5 dużych kwadratów (najlepiej środkowy i 4 rogowe). Zliczanie zawsze należy kontynuować do osiągnięcia liczby przynajmniej 200 plemników (i po osiągnięciu tej liczby dokończyć zliczany kwadrat). Po zliczeniu w jednej z komór, należy dokonać zliczenia z tej samej liczby siatek/kwadratów w drugiej komorze (nawet gdyby zliczona liczba plemników była tam <200). W związku ze zmianą metody liczenia, zmianie uległy też stosowane do wyliczenia koncentracji wzory – szczegółowa tabela uwzględniająca współczynnik rozcieńczenia oraz liczbę zliczonych kwadratów/siatek znajduje się w rekomendacjach. Aby wyliczyć koncentrację należy podzielić sumę zliczeń z obu komór, przez współczynnik korekcji z tabeli.

Jeśli w każdej z komór hematocytometrów zliczono mniej niż 25 plemników (przy współczynniki rozcieńczenia 1:2) to koncentracja plemników w tej próbce wynosi <56.000 plemników na mililitr i taki zapis na wyniku (przy podaniu także faktycznej liczby zliczonych plemników) jest akceptowalny, przy czym powinien mu towarzyszyć zapis iż wynik jest obarczony wysokim błędem szacunkowym.  

Wytyczne opisują także jak postępować przy niskich liczbach plemników – w zależności od potrzeb proponowane są różne metody zliczania i metody mniej lub bardziej szacunkowe.

Choć wytyczne opisują szczegółowo jedynie stosowanie komory Neubauera, to wynika z nich, że dopuszczalne jest także stosowanie innych komór zliczeniowych, oczywiście przy zastosowaniu odpowiednich metod zliczania oraz wzorów pozwalających wyliczyć koncentrację.

Morfologia plemników

Barwieniem rekomendowanym do oceny morfologii plemników jest metoda Papanicolau. Zgodnie z wytycznymi stosowanie innych metod wymagałoby wewnętrznej walidacji pod względem spójności wyników z wynikami w barwieniu Papanicolau.

O ile nowe wytyczne WHO nie zmieniają metodyki kategoryzacji plemników jako prawidłowych i nieprawidłowych morfologicznie, to zalecają aby poza kategoryzacją na formy prawidłowe i nieprawidłowe dokonywać także kategoryzacji pod względem typu nieprawidłowości (odsetek plemników z nieprawidłowościami w obrębie główki, w obrębie wstawki, w obrębie witki lub z obecną resztkową cytoplazmą). Zgodnie z rekomendacjami na wyniku badania ogólnego nasienia należy zamieścić informację o odsetku plemników prawidłowych oraz wyliczony indeks teratozoospermii (TZI) wyrażony z dokładnością do 2 miejsc dziesiętnych. (Więcej informacji o indeksie TZI oraz innych stosowanych w ocenie morfologii plemników można znaleźć tutaj: Indeksy wielokrotnych defektów plemnika (TZI, MAI i SDI) – czym są i jak je policzyć?)

Zmiany w wartościach referencyjnych

Wartości referencyjne badania ogólnego uległy pewnym modyfikacjom:

objętość ejakulatu z 1,5 mln na 1,4 ml

Koncentracja plemników z 15 na 16 mln/ml (przy czym wartość dla całkowitej liczby plemników w ejakulacie = 39 mln/ml nie została zmieniona)

Ruchliwość całkowita: z 40 na 42%

Ruchliwość postępowa: z 32 na 30%

Żywotność: z 58 na 54%

Natomiast wytyczne nadal podkreślają, że wartości tych nie należy traktować w sposób rygorystyczny, głównie ze względu na to, że na wypadkową płodność może mieć wpływ wiele czynników po stronie obu partnerów.

Więcej informacji związanych z nowymi wytycznymi będziemy publikować wkrótce

Z0BACZ TAKŻE

Barwienie plemników metodą Papanicolau do oceny morfologii

Jedną z rekomendowanych przez WHO 2010 metod barwienia plemników służącą do oceny ich morfologii jest... Więcej →

Ocena żywotności metodą eozyna-nigrozyna

Wytyczne WHO z roku 2021 rekomendują barwienie eozyna-nigrozyna jako podstawowe barwienie do oceny żywotności... Więcej →