Dodatkowe testy i badania nasienia

Poza badaniem ogólnym nasienia (spermiogramem) laboratoria dysponują obecnie wieloma innymi możliwościami diagnostycznymi dopełniającymi diagnostykę niepłodności męskiej. Są to testy dodatkowe, które można wykonać na samych plemnikach, ale także na plazmie nasiennej (płynie nasiennym w którym zawieszone są plemniki). Każde z tych badań może mieć znaczenie diagnostyczne w ustalaniu przyczyn i leczeniu niepłodności męskiej. Pomimo występowania pewnych korelacji pomiędzy wynikami niektórych z tych badań, właściwie nigdy nie ma gwarancji, że przy prawidłowych wynikach niektórych badań inne nie wskażą jakiejś nieprawidłowości. Z tego też względu warto poszerzać diagnostykę nasienia o inne badania, w miarę wskazań medycznych oraz przedłużających się problemów z płodnością pary.

Badanie ogólne (analiza makroskopowa i mikroskopowa)

Badanie ogólne (seminogram) jest podstawowym badaniem jakości nasienia. Obejmuje ono ocenę cech makroskopowych, takich jak objętość, lepkość, pH, kolor, zapach oraz parametrów mikroskopowych: liczebności, żywotności, ruchliwości i budowy (inaczej morfologii) plemników. Zobacz także inne artykuły w tym temacie: O badaniu nasienia oraz Pytania pacjentów dotyczące badania nasienia.

Gdzie wykonać: link

MAR Test (obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu)

Test MAR (ang.: mixed antiglobulin reaction) służy do wykrywania przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu. Jeśli  przeciwciała te są obecne, to znajdują się na powierzchni plemników. Test MAR może wykrywać zarówno przeciwciała klasy IgG i IgA (zależy to od zastosowanego zestawu). To, jakie przeciwciała były wykrywane powinno być zapisane na wyniku. Test ten można stosować rutynowo u wszystkich pacjentów lub też w przypadkach, kiedy podejrzewa się niepłodność o podłożu immunologicznym (słaba ruchliwość plemników, czy aglutynacja plemników odnotowane w ogólnym badaniu nasienia). Test MAR polega na tym, że do próbki nasienia dodaje się kuleczki lateksu pokryte przeciwciałami IgA lub IgG oraz mieszaninę przeciwciał anty IgA lub anty IgG. Jeżeli na plemnikach także występują przeciwciała IgA lub IgG, to dochodzi do połączenie plemników z kuleczkami, co obserwuje się w mikroskopie. Wynik powyżej 50% plemników związanych z kuleczkami traktuje się jako pozytywny i oznacza on obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w ilości zaburzającej funkcję plemników (możliwość przenikania przez śluz szyjki macicy, a także zdolność do zapłodnienia). Test ten można wykonywać jedynie wtedy, gdy w nasieniu znajdują się plemniki wykazujące ruch. Zobacz także: Co to jest niepłodność autoimmunologiczna?

Gdzie wykonać: link

Immunobead Test

Test Immunobead nie jest wykonywany ze świeżej próbki nasienia, ale z nasienia specjalnie wcześniej przygotowanego, z którego usunięto elementy mogące maskować obecność przeciwciał. Dlatego jest on dokładniejszy niż test MAR, pomimo iż jego wykonanie jest bardziej pracochłonne. Istnieją zarówno zestawy wykrywające przeciwciała typu IgA, jaki i typu IgG. Zasada działania testu jest podobna jak wyżej opisanego testu MAR (połączenie plemników z kuleczkami lateksu obserwuje się w mikroskopie). Ocena wyniku testu Immunobead także jest podobna: >=50% plemników związanych z kuleczkami oznacza wynik pozytywny wskazujący na występowanie przeciwciał przeciwplemnikowych w ilości zaburzającej funkcję plemników. Test ten można wykonywać jedynie wtedy, gdy w nasieniu znajdują się plemniki wykazujące ruch. Zobacz także: Co to jest niepłodność autoimmunologiczna?

Posiew i antybiogram

Posiew jest badaniem mającym na celu wykrycie mikroorganizmów (bakterii, grzybów) w materiale biologicznym np. w nasieniu, natomiast antybiogram określa wrażliwość tych drobnoustrojów na wybrane antybiotyki. Wynik posiewu obejmuje nazwę tego mikroorganizmu, natomiast wynik antybiogramu nazwę antybiotyku i poziom wrażliwości danego drobnoustroju na dany antybiotyk. Antybiogram wykonuje się tylko wtedy, gdy wyniki posiewu okażą się pozytywne, czyli jeśli w nasieniu zostanie znaleziony jakiś mikroorganizm. W przeciwnym razie nie ma możliwości wykonania antybiogramu, ponieważ nie ma drobnoustrojów, których wrażliwość na antybiotyki można by było zbadać. Z nasienia wykonuje się najczęściej posiew tlenowy, choć w wielu przypadkach uzasadnione jest dodatkowo wykonanie mykogramu oraz testów na takie drobnoustroje jak Ureaplasma i Mycoplasma. Zobacz także: Posiew nasienia,Posiew nasienia – dziwne wyniki i inne problemy oraz Czy zamiast posiewu z nasienia można wykonać posiew z moczu?

Chromatyna plemnikowa

Badanie chromatyny plemnikowej (zwane też SCSA – Sperm Chromatin Structure Assay) pozwala na ocenę jakości DNA w plemnikach za pomocą cytometrii przepływowej. Wynikiem badania jest tzw. indeks DFI (DNA Fragmentation Index), czyli odsetek plemników z uszkodzeniami DNA. Dodatkowo ocenie poddaje się stopień zaawansowania tych uszkodzeń (także wyrażany w procentach) oraz odsetek plemników z chromatyną niedojrzałą. DFI <15% traktowany jest jako wynik poprawny, natomiast DFI > 30% jest traktowany jako nieprawidłowy  (brak lub niski potencjał do zapłodnienia). Wartość FDI pomiędzy wymienionymi wielkościami procentowymi oznacza średni potencjał płodności (dzielony także na dwa dodatkowe przedziały: 15-24% – dobry i 25-30% – umiarkowany). Obecnie na rynku pojawiają się testy pozwalające na ocenę fragmentacji DNA pod mikroskopem, bez użycia specjalistycznej aparatury typu cytometr przepływowy. Zobacz także, więcej informacji na temat tego badania: Chromatyna plemnikowa.

Gdzie wykonać: link

Ocena białek jądrowych (nukleoprotein)

Za pomocą tego testu można wnioskować czy materiał genetyczny plemników jest zorganizowany prawidłowo i czy białka służące jego organizacji uległy protaminacji (czyli typowej dla plemników wymianie białek histonowych na protaminy). Materiał genetyczny w plemniku ma specjalną, niepodobną do komórek somatycznych organizację przestrzenną (upakowanie) – musi być bardzo silnie skondensowany. W pozostałych ludzkich komórkach organizacja DNA oparta jest na białkach histonowych, natomiast w plemnikach funkcję tę pełnią protaminy. Dzięki swoim właściwościom takim jak niska masa cząsteczkowa i wysokie pH protaminy zapewniają lepszą kondensację DNA, a przez to mniejsze rozmiary i większą stabilność jądra komórkowego. Proces protaminacji czyli zamiana histonów na protaminy zachodzi w końcowym etapie spermatogenezy w trakcie dojrzewania gamet męskich (plemników). Niewłaściwa protaminacja w plemnikach sprzyja uszkodzeniom DNA i może prowadzić do fragmentacji chromatyny jądrowej oraz apoptozy (programowana śmierć komórki). Ocena protaminacji wyrażana jest jako odsetek plemników o prawidłowej kondensacji jąder komórkowych oraz odsetek plemników niedojrzałych. Wartość referencyjna wynosi < 30% plemników niedojrzałych. W przypadku pacjentów z wynikami nieprawidłowej integralności chromatyny wynik oceny białek jądrowych / nukleoprotein pozwala odpowiedzieć na pytanie czy fragmentacja chromatyny plemnikowej ma charakter pierwotny czy wtórny. Zobacz także: Ocena protaminacji w jądrach komórkowych plemników

Test oksydoredukcyjny (Test ROS)

Test ten ma na celu określenie poziomu reaktywnych form tlenu, czyli tzw. ROS w nasieniu. Podwyższenie tego poziomu jest często związane z leukocytospermią, jednak w wielu przypadkach nie jest on w żaden sposób związany w wynikami ogólnego badania nasienia, natomiast ma znaczący wpływ na płodność męską (w wielu przypadkach niepłodności idiopatycznej przyczyną problemów jest właśnie podwyższony poziom ROS). Niewielka ilość wolnych rodników tlenowych (ROS) jest niezędna w nasieniu m.in. do aktywacji plemników, jednak podwyższona ilość ROS (a tym samym podwyższony wynik testu ROS) wpływa negatywnie na plemniki uszkadzając ich DNA i błonę komórkową, przez co pogarsza ich zdolność do zapłodnienia. Najlepiej jeśli test ROS jest wykonywany w połączeniu z oceną całkowitej zdolności antyoksydacyjnej plazmy nasienia (TRAP) i interpretacja obu tych wyników razem daje najpełniejszą informację o sytuacji pacjenta. Zobacz także: Reaktywne formy tlenu (ROS), leukocytospermia i jakość nasienia oraz Reaktywne formy tlenu (ROS) – stres oksydacyjny w nasieniu.

Gdzie wykonać: link

Ocena całkowitej zdolności antyoksydacyjnej plazmy nasienia (Test TRAP)

Wynik tego testu zwanego także „oceną zdolności wymiatania wolnych rodników” oraz TRAP (ang.: Total Reactive Antioxidant Potential) odzwierciedla zdolność nasienia do neutralizowania wolnych rodników (produkowanych m.in. przez leukocyty i same plemniki) obecnych w nasieniu. Zdolność ta zależna jest od ilości i aktywności antyoksydantów (przeciwutleniaczy) zawartych w plazmie nasienia i to jest właśnie przedmiotem pomiaru w tym teście.  Równowaga pomiędzy poziomem ROS (patrz Test ROS), a całkowitą zdolnością antyoksydacyjną nasienia jest kluczowa dla płodności męskiej. Test ROS powinien być interpretowany w połączeniu z wynikiem testu TRAP ponieważ podwyższony poziom ROS przy wysokiej zdolności antyoksydacyjnej nasienia jest mniej szkodliwy niż w przypadkach gdy całkowita zdolność antyoksydacyjna jest niska. Zobacz także: Reaktywne formy tlenu (ROS), leukocytospermia i jakość nasienia oraz Reaktywne formy tlenu (ROS) – stres oksydacyjny w nasieniu.

Gdzie wykonać: link

Ocena równowagi oksydoredukcyjnej (potencjału redox)

Potencjał redox w nasieniu uwzględnia oba opisane powyżej parametry (wyniki testu ROS i TRAP), czyli zarówno obecność wolnych rodników tlenowych w nasieniu, jak i obecność antyoksydantów, czyli możliwości układu do „radzenia sobie” z taką ilością rodników. Potencjału oksydo-redukcyjny w nasieniu (ORP) jest wyrażany w miliVoltach (mV) natomiast wartość skorygowanego potencjału oksydo-redukcyjnego (sORP) w mV/10⁶/ml uwzględnia koncentrację plemników w badanej próbce. Do celów diagnostycznych za górną granicę sORP dla mężczyzn w przedziale wiekowym 21-45 lat przyjmuje się 1,38 mV/10⁶/ml sORP. Zobacz także: Reaktywne formy tlenu (ROS) – stres oksydacyjny w nasieniu oraz Ocena równowagi oksydoredukcyjnej w nasieniu.

Gdzie wykonać: link

Test przeżywalności plemników (24-godzinny)

Test ten pozwala na ocenę przeżywalności plemników w specjalnym medium o składzie identycznym jak płyn jajowodowy, w temperaturze ciała, w kontrolowanych warunkach dostępu tlenu i dwutlenku węgla, po czasie 24 godzin (stosowane są także krótsze lub dłuższe okresy) od momentu oddania nasienia. Ze względu na brak wartości referencyjnych i ustalonych metod interpretacji test ten ma ograniczoną wartość diagnostyczną.

HBA (Hyaluronan Binding Assay – test wiązania z hialuronianem)

HBA jest testem „funkcjonalności” i dojrzałości plemników. Dojrzałe plemniki o prawidłowej fizjologii produkują białka, które mają zdolność łączenia się z kwasem hialuronowym (hialuronianem), który jest składnikiem otoczki komórki jajowej. W teście HBA kwas hialuronowy znajduje się na specjalnej płytce, na którą nakłada się próbkę nasienia i którą obserwuje się pod mikroskopem. Plemniki prawidłowe (dojrzałe i wykazujące prawidłowe funkcje) łączą się z kwasem hialuronowym i dzięki temu można je odróżnić od nieprawidłowych.  Interpretacja wyniku testu HBA zależna jest od wartości referencyjnych podanych przez producenta danego testu (powinny być podane na wyniku) i może wynosić np.: >=80% plemników związanych do płytki – wynik pozytywny (prawidłowa dojrzałość i funkcjonalność plemników), <80% plemników związanych z podłożem – obniżona dojrzałość i funkcjonalność plemników. Zobacz także, więcej informacji nt. tego badania: Test HBA (wiązania z hialuronianem).

Gdzie wykonać: link

LeucoScreen (test na obecność leukocytów peroksydazo-dodatnich)

W próbce nasienia poza plemnikami można znaleźć także inne komórki m.in. komórki okrągłe. Wśród komórek okrągłych mogą się znajdować leukocyty. Większość leukocytów w nasieniu to tzw. granulocyty, a rzadziej spotykane są limfocyty, monocyty i makrofagi. Cechą charakterystyczną granulocytów jest produkowanie enzymu zwanego peroksydazą. Dzięki obecności tego enzymu leukocyty mogą być wybarwione i można je odróżnić w preparacie mikroskopowym od innych komórek, które nie ulegają zabarwieniu. Obecność leukocytów peroksydazo-dodatnich (czyli barwiących się testem LeucoScreen) w liczbie >=1 mln/ml nazywana jest leukocytospermią. Może ona świadczyć o nieprawidłowościach w układzie rozrodczym męskim (np. infekcji), często koreluje z obniżonymi parametrami nasienia i powinna skłaniać do wykonania posiewu nasienia. Zobacz także: Leukocyty w nasieniu, Posiew nasienia oraz Stany zapalne w męskim układzie rozrodczym.
WHO zaleca ocenianie obecności leukocytów w nasieniu jako standardową procedurę przy badaniu ogólnym nasienia, a nie jako procedurę dodatkową.

Chlamydia

Choć istnieje kilka testów na obecność bakterii z rodzaju Chlamydia to za najskuteczniejszy uważa się test metodą PCR. Inne dostępne testy metodami enzymatycznymi lub immunofluorescencyjnymi z wymazów z cewki moczowej lub z nasienia, czy też hodowla na specyficznych podłożach są mniej dokładne i nie zawsze pozwalają na wykrycie tej bakterii. Innym sposobem jest oznaczenie poziomu specyficznych przeciwciał we krwi. Zakażenia Chlamydiami dotyczą także kobiet. Bakterie te są niewykrywalne za pomocą tradycyjnego posiewu. Zobacz także: Chlamydioza: zakażenie bakterią Chlamydia trachomatis

Gdzie wykonać: link

Postcoitial Test (Test PCT, test „po stosunku”)

Test ten wykonywany powinien być 9-14 godzin po stosunku, możliwie najbliżej momentu owulacji w cyklu menstruacyjnym kobiety. Ma on na celu ocenę wpływu śluzu szyjki macicy na ruchliwość plemników. Test PCT polega na pobraniu śluzu szyjkowego i jego obserwacji pod mikroskopem pod kątem obecności i ruchliwości plemników. Jeśli w polu widzenia mikroskopu (powiększenie 400x) widoczny jest choć 1 plemnik o ruchliwości progresywnej, oznacza to wynik pozytywny (brak „wrogości” śluzy szyjkowego i brak autoimmunizacji przeciwko plemnikom). Natomiast drgający, nieprogresywny ruch plemników może świadczyć o obecności przeciwciał na plemnikach lub w śluzie szyjkowym. Wielu klinicystów kwestionuje przydatność wyników tego testu w diagnostyce i leczeniu.

Gdzie wykonać: link

Analiza biochemiczna plazmy nasienia

W plazmie nasienia można oznaczyć obecność kilku substancji świadczących o prawidłowej lub zaburzonej funkcji poszczególnych gruczołów lub narządów męskiego układu płciowego. Pomimo dużej wartość diagnostycznej wymienionych poniżej oznaczeń, nie są one rutynowo stosowane w diagnostyce klinicznej (mała dostępność oznaczeń). Do najważniejszych znaczników biochemicznych należą:

• cynk, kwas cytrynowy i fosfataza kwaśna, jako znaczniki czynności prostaty;
• fruktoza, jako znacznik czynności pęcherzyków nasiennych;
• enzym α-glukozydaza obojętna, jako znacznik czynności najądrzy i drożności dróg wyprowadzających nasienie.

Czytaj więcej o tych badaniach: link oraz zobacz gdzie można je wykonać: link

Z0BACZ TAKŻE

Analiza biochemiczna plazmy nasienia

W plazmie nasienia można oznaczyć obecność kilku substancji świadczących o prawidłowej lub zaburzonej... Więcej →

Chromatyna plemnikowa

Czym jest chromatyna plemnikowa? Jest to połączenie DNA plemnika, czyli jego materiału genetycznego oraz RNA i... Więcej →

HBA (Hyaluronan Binding Assay – test wiązania z hialuronianem)

HBA jest testem „funkcjonalności” i dojrzałości plemników. Dojrzałe plemniki o prawidłowej fizjologii... Więcej →

Co to jest niepłodność autoimmunologiczna?

Podstawy biologiczne Plemniki, czyli gamety płciowe męskie, są dość nietypowymi komórkami dla... Więcej →