Jakość badania nasienia w Polskich laboratoriach (wyniki z lat 2012 roku).

Od wielu lat jakość wykonywanych badań nasienia i zgodność ich wykonywania z obowiązującymi rekomendacjami była „piętą achillesową” w naszym kraju. Co prawda empirycznie wydaje się, że z roku na rok jest coraz lepiej ale nadal zdarza się, że wydawane pacjentom wyniki, niestety nieprzystające do obecnych zaleceń. Ciekawy w tym kontekście jest artykuł sprzed kilku lat opublikowany przez grupę Polskich naukowców z Poznania. Na przełomie roku 2011 i 2012 zaproponowali oni udział w zewnętrznej kontroli jakości 42 laboratoriom z terenu województw wielkopolskiego, lubuskiego i dolnośląskiego, które rutynowo przeprowadzały ogólne badanie nasienia. Udział w kontroli miał być bezpłatny, a dane uzyskane w jego wyniku poufne. Zaznaczyć, tutaj należy że podobna, zewnętrzna kontrola jakości proponowana przez firmy/instytucje zajmujące się tego typu kontrolami, jest dość kosztowna, więc propozycja ta była także atrakcyjna pod tym względem, gdyż dawała możliwość bezpłatnej oceny swoich kwalifikacji. Tak więc z 42 laboratoriów tylko 8 (!!) wzięło udział w zaproponowanej weryfikacji. Laboratoria otrzymały do oceny 1 próbkę do oceny koncentracji plemników, 2 nagrania na DVD do oceny ruchliwości plemników oraz 2 próbki do oceny morfologii plemników. Wyniki te porównywane były następnie z wynikami uzyskanymi przez 3 osobową grupę ekspercką z Pracowni Andrologii Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu (porównania dokonywano za pomocą testu Z-score. Wartości dla tego testu przekraczające 1 lub mniejsze od -1 traktowane są jako odbiegające od prawidłowych).

Wartość referencyjna dla koncentracji plemników wynosiła 43 mln/ml. Z 8 laboratoriów 3 uzyskały wyniki nie mieszczące się w zakresie wartości uznanych przez naukowców za prawidłowe.

Jeśli chodzi o ruchliwość postępową plemników wartość referencyjna wynosiła w próbce I 59% a w próbce II 33%. 2 z ośmiu laboratoriów uzyskały wynik spoza zakresu prawidłowych dla próbki I (z czego jedno laboratorium oceniło ruchliwość postępowa jako niższą, a drugie jako wyższą w porównwaniu z ekspertami). natomiast dla próbki II 4 laboratoria były poza zakresem (2 poniżej i 2 powyżej wartości uznanej jako referencyjnej). Co ciekawe w te laboratoria które „pomyliły się” przy próbce I to nie były te same które „pomyliły się” przy próbce II, co oznacza, że tylko 2 z 8 laboratoriów oceniły prawidłowo obie dostarczone próbki.

Podobne rozbieżności uzyskano jeśli chodzi o porównanie oceny morfologii plemników. Wartość referencyjna wynosiła odpowiednio 3% i 1% dla próbki I i II. W przypadku próbki I 4 laboratoria uzyskały wyniki Z-score większe niż 1, a były to wyniki: 9%, 15%, 17% i 73% (!!). Ocena próbki II wypadła nieco lepiej bo już tylko 3 laboratoria zwróciły wyniki wychodzące poza zakres: 10, 25 i 46%. Warto zwrócić przy tym parametrze uwagę na fakt, że obie próbki były próbkami o nasieniu z nieprawidłowa morfologią (teratozoospermia), a aż 3 lub 4 laboratoria (odpowiednio dla próbki I i II) oceniały ją jako prawidłową.

Podsumowując wszystkie uzyskane wyniki okazało się, że żadne (!) z 8 biorących udział w ocenie laboratoriów nie wykonało wszystkich zadań idealnie: 3 laboratoria „pomyliły się” w ocenie tylko 1 parametru, ale 2 kolejne oceniły nieprawidłowo wszystkie 3 parametry. Pewien niepokój budzi też fakt, że tylko 8 z 42 laboratoriów które zaproszono do badania wzięło w nim udział – kolokwialnie mówiąc, aż strach pomyśleć co działo się w tych pozostałych 34 laboratoriach, skoro nie zdecydowały się na udział w tego typu ocenie (chyba, że decydujące były tu brak czasu czy inne niż brak jakości powody).

Inne polskie badania z podobnego okresu jednak nie dotyczące porównywania uzyskanych w laboratoriach wyników, a jedynie porównania metod pracy i stosowania metod zalecanych obowiązującymi wtedy rekomendacjami WHO pokazały niestety podobne nieprawidłowości.

Należy pamiętać, że jedną z metod utrzymywania wysokiej jakości wszelkich badań diagnostycznych, w tym także badania nasienia, jest poddawanie się okresowym szkoleniom w zakresie metodyki danego badania, a także weryfikacja uzyskiwanych przez laboratoria wyników podczas wewnątrzlaboratoryjnej i międzylaboratoryjnej kontroli jakości, do czego zresztą wszystkie laboratoria diagnostyczne zobowiązane są na mocy Rozporządzeń Ministra Zdrowia (z dnia 15 grudnia 2017 r.: Rozporządzenie MZ zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych oraz z dnia 23 marca 2006 r.: Rozporządzenie MZ w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych). Link do informacji nt. międzylaboratoryjnej kontroli jakości przygotowanej przy współpracy naszego portalu i w zgodzie z wytycznymi WHO 2010: Międzylaboratoryjna kontrola jakości badania nasienia – wkrótce dostępna

Opracowanie: Eliza Filipiak (dr n. med.)
Na podstawie: Jedrzejczak P, Talarczyk J, Taszarek-Hauke G, Berger A, Hauke J, Pawelczyk L. Ginekol Pol. 2012 Nov;83(11):835-40. External quality assessment of semen analysis in Poland

Z0BACZ TAKŻE

Program Międzylaboratoryjnej Kontroli Jakości Badania Ogólnego Nasienia SpermControl

O Programie Międzylaboratoryjnej Kontroli Jakości Badania Ogólnego Nasienia SpermControlCo obejmuje Program... Więcej →

Standaryzacja badania nasienia – czy polskie laboratoria mają z tym problem?

Badanie nasienia jest jednym z badań, które ze względu na swoją złożoność nastręczają problemów... Więcej →