Standaryzacja badania nasienia – czy polskie laboratoria mają z tym problem?

10 lutego 2019

Badanie nasienia jest jednym z badań, które ze względu na swoją złożoność nastręczają problemów zarówno z ich wykonaniem jak i interpretacją (dodatkowe, pomocne informacje jak interpretować badanie nasienia i jakich błędów unikać znajdziecie tutaj: Interpretacja wyników badania nasienia, Potencjalne błędy popełniane w trakcie badania nasienia przy ocenie koncentracji plemników i całkowitej liczby plemników). Do tego badanie nasienia (ogólne, czy też badanie dodatkowe z nasienia) jest nadal badaniem „niszowym” wykonywanym tylko w niektórych laboratoriach, nie zawsze specjalizujących się w tego typu badaniach (Lista laboratoriów wykonujących badanie nasienia). Choć nie jest to jednoznaczne z niską jakością wykonywanych badań nasienia, (oczywiście wiele laboratoriów zarówno specjalistycznych, jak i niespecjalistycznych zachowuje najwyższą jakość i stosuje aktualne rekomendacje) to ogólnie rzecz biorąc jakość wykonywania badań nasienia w Polsce, ale także w innych krajach, budziła i budzi nadal wiele kontrowersji i pytań o standaryzację, kontrolę jakości, wyszkolenie wykonującego badania personelu oraz stosowanie obowiązujących zaleceń i rekomendacji.

Ważne badanie w tym zakresie przeprowadziła grupa naukowa z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi specjalizująca się w dziedzinie andrologii i diagnostyki niepłodności męskiej. Okazją do takiej oceny była seria szkoleń z badania nasienia odbywających się w Krakowie w latach 2011 – 2012. Korzystając z obecności osób wykonujących badanie nasienia w swojej praktyce zawodowej przeprowadzono wśród nich ankiety (które były wypełniane przed szkoleniem) zawierające pytania o metodykę ich pracy przy wykonywaniu ogólnego badania nasienia. Razem w ankiecie wzięło udział 55 osób z różnych laboratoriów – część z tych osób deklarowała, że wcześniej brała udział w zewnętrznych szkoleniach z zakresu badania nasienia (17 osób), pozostałe 38 osób nie uczestniczyło w takich szkoleniach. Pierwszą grupę dla ułatwienia nazwano CR (z ang. certified responders), a drugą NCR (z ang. non-certified responders). W badaniu oceniono metodykę używaną w ankietowanych laboratoriach do oceny: objętości nasienia, koncentracji plemników, ruchliwości plemników, żywotności plemników oraz morfologii (budowy) plemników.

Istotne jest, że ankiety te przeprowadzano właściwie w 2 lata po tym jak rekomendacje WHO 2010 dotyczące metodyki badania nasienia ukazały się w wersji elektronicznej. Poza tym polskie tłumaczenie rekomendacji zostało także w roku 2010 opublikowane w czasopiśmie „Diagnostyka laboratoryjna”, przeznaczonym dla diagnostów zrzeszonych w Polskim Towarzystwie Diagnostów Laboratoryjnych, tak więc rekomendacje te już bez barier językowych powinny trafić do wszystkich zainteresowanych i wydawać by się mogło, że jest dość czasu na wdrożenie tych zaleceń.

Tym bardziej dziwne i niepokojące były uzyskane w ankiecie wyniki. Tylko 7 z 55 osób stosowało metodę wagową (rekomendowaną przez WHO 2010) do oceny objętości nasienia. Pozostałe osoby stosowały odmierzanie za pomocą probówek z podziałką, pipet Pasterowskich lub strzykawek. Tylko 42% osób z grupy CR i 19% z grupy NCR oceniało koncentracje plemników za pomocą zalecanej przez WHO komory zliczeniowej (rozszerzonej komory Neubauera), pozostałe osoby używały innych komór (Thoma, Burkera, Maklera) lub nie używały ich wcale. Także rozcieńczalniki używane w tej ocenie nie zawsze były stosowane, a w wielu przypadkach jeśli były nawet stosowane to były to rozcieńczalniki, które nie zapewniały unieruchomienia plemników, co jest wyjątkowo istotne przy ocenie koncentracji. Jeśli chodzi o ocenę morfologii plemników, to tylko 33% osób z grupy CR i 23% z grupy NCR deklarowało stosowanie jednego z barwień zalecanych przez WHO 2010; pozostałe osoby używały innych metod barwienia (Giemsa-Wright, SpermacStain, Testsimplets, Eosyna), natomiast 11% z grupy NCR i 7% z grupy CR wcale nie wykonywało barwienia i dokonywało oceny w preparatach przyżyciowych. Żywotność plemników nie była wcale oceniana przez prawie 1/4 laboratoriów, natomiast jeśli była oceniana to w znacznej większości było to wykonywane za pomocą adekwatnych technik (test eozynowy lub eozyna-nigrozyna). Z kolei ruchliwość plemników w większości przypadków była oceniana z podziałem na 4 lub 3 kategorie (zgodnie z rekomendacjami WHO 2010 i poprzednimi), jednak 16% osób z grupy NCR oceniało ją dzieląc plemniki tylko na 2 kategorie (ruch postępowy vs inny nieprawidłowy ruch lub brak ruchu).

Podsumowując, tylko jedno laboratorium (z grupy CR) wykonywało wszystkie analizy w zgodności z zaleceniami WHO 2010! W laboratoriach z grupy NCR przynajmniej jeden parametr był oznaczany nieprawidłowo, a w 8% laboratoriów z tej grupy nieprawidłowo oznaczano wszystkie 5 parametrów. Najwięcej niezgodności z zaleceniami WHO 2010 było przy ocenie objętości (metody inne niż wagowa) oraz morfologii (barwienia inne niż zalecane).

Te niepokojące wyniki spowodowały, że Polskie Towarzystwo Andrologiczne oraz Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych zintensyfikowały wysiłki aby polepszyć jakość wykonywania badań nasienia, a przez to jakość otrzymywanych przez pacjentów i lekarzy wyników. W ramach tych działań w 2016 roku wydano w języku polskim obszerne Rekomendacje (Podstawowe badanie nasienia wg standardów WHO 2010) dotyczące wykonywania badania nasienia, przeprowadzono liczne szkolenia dla diagnostów laboratoryjnych. Choć empirycznie wydaje się, że sytuacja stosowania wytycznych w obecnej chwili jest znacznie lepsza niż w czasie wykonywania opisywanej ankiety, nie ma obecnie opublikowanych badań nad tym tematem, które mogłyby to potwierdzić.

Należy pamiętać, że jedną z metod utrzymywania wysokiej jakości wszelkich badań diagnostycznych, w tym także badania nasienia, jest poddawanie się okresowym szkoleniom w zakresie metodyki danego badania, a także weryfikacja uzyskiwanych przez laboratoria wyników podczas wewnątrzlaboratoryjnej i międzylaboratoryjnej kontroli jakości, do czego zresztą wszystkie laboratoria diagnostyczne zobowiązane są na mocy Rozporządzeń Ministra Zdrowia (z dnia 15 grudnia 2017 r.: Rozporządzenie MZ zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych oraz z dnia 23 marca 2006 r.: Rozporządzenie MZ w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych). Link do informacji nt międzylaboratoryjnej kontroli jakości przygotowanej przy współpracy naszego portalu i w zgodzie z wytycznymi WHO 2010: Międzylaboratoryjna kontrola jakości badania nasienia – wkrótce dostępna

Opracowanie: Eliza Filipiak (dr n. med.), Renata Walczak-Jędrzejowska (dr hab. n. med.)
Na podstawie: Walczak-Jedrzejowska R, Marchlewska K, Oszukowska E, Filipiak E, Bergier L, Slowikowska-Hilczer J. Asian J Androl. 2013 Sep;15(5):616-21. Semen analysis standardization: is there any problem in Polish laboratories?

Udostępnij

Z0BACZ TAKŻE