Program dawstwa nasienia

Program dawstwa nasienia zakłada użycie nasienia anonimowego dawcy, w celu zapłodnienia kobiety, której partner jest niepłodny (brak plemników w nasieniu, martwe plemniki) lub istnieje bardzo duże ryzyko przeniesienia wady genetycznej na potomstwo. W niektórych klinikach z nasienia dawcy mogą także skorzystać kobiety samotne; w innych takie zabiegi udzielane są tylko parom (ale niekoniecznie małżeństwom).

Techniki stosowane w rozrodzie wspomaganym stają się coraz doskonalsze i dzięki temu pacjenci, którzy wcześniej nie mieli żadnych szans na własne biologiczne potomstwo, teraz mogą je mieć. Dlatego z jednej strony wydaje się, że nasienie od anonimowych dawców będzie w przyszłości mniej potrzebne. Z drugiej jednak strony mówi się o rosnących problemach z płodnością, czy pogarszającej się jakości nasienia w populacji męskiej co powoduje, że więcej par poszukuje pomocy w klinikach. Rośnie także wiedza na temat chorób genetycznych i ich nosicielstwa, a także możliwość ich wykrywania, co w przypadkach pozytywnych wyników może skłaniać do zastąpienia nasienia potencjalnego ojca nasieniem dawcy. Dla wielu banków nasienia ważne jest też, aby mieć szeroki przekrój fenotypu dawców, pozwalający na wybór dawcy o wyglądzie najbardziej podobnym do ojca. Szczególnie poszukiwani są dawcy np. z rzadkimi grupami krwi.  Z tych wszystkich względów dawcy do programu dawstwa nasienia są stale poszukiwani  zarówno w Polsce, jak i za granicą.

Dawcy nasienia są w Polsce anonimowi, a partner kobiety otrzymującej nasienie od dawcy jest z punktu formalnego ojcem narodzonego dziecka. Dawców dobiera się m.in. pod kątem grupy krwi, tak aby była ona zgodna z grupą partnera/formalnego ojca dziecka. W częstych przypadkach jest też możliwe dokonanie bardziej szczegółowego wyboru dawcy – pod kątem wzrostu, wagi, budowy ciała, koloru włosów, koloru oczu itp. cech fenotypowych. Niestety w naszym kraju brakuje ustawodawstwa dotyczącego dawstwa i biorstwa gamet (w tym nasienia i komórek jajowych) oraz zarodków – z tego względu przedstawione zasady są raczej przyjętą dobrą praktyką niż obowiązkiem. Pewnych problemów w naszym kraju nastręcza także kontrola liczby potomstwa uzyskanego z materiału oddanego przez jednego dawcę – ponieważ nie ma ustanowionych prawnie wytycznych jest to raczej kwestia zdrowego rozsądku niż przepisów.

Dawcy nasienia powinni być przebadani przede wszystkim pod kątem nosicielstwa chorób genetycznych oraz chorób zakaźnych. Zależnie od kliniki/banku nasienia przeprowadza się różny zakres badań genetycznych:
– kariotyp,
– mutacja CFTR (nosicielstwo mukowiscydozy),
– mutacja AZF (mikrodelecja chromosomu Y),
– mutacje powodujące talasemię,
– mutacja powodująca chorobę Tay Sachs,

i badań wykluczających choroby zakaźne:
– HIV,
– HBS (wirusowe zapalenie wątroby typu B),
– HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C),
– kiła (Treponema pallidum),
– chlamydia (Chlamydia trachomatis),
– rzeżączka (Neisseria gonorrhoeae).

Jest to konieczne aby nasienie dawców nie zagrażało zdrowiu poczętego dziecka, ani zapłodnionej kobiety.

Rutynowo oznaczana jest też grupa krwi gdyż jest to podstawowy parametr przy doborze dawcy. Ze względu na konieczność zamrażania (krioprezerwacji) nasienia, często przed zakwalifikowaniem pacjenta do programu przeprowadza się też testy sprawdzające, czy parametry nasienia po odmrożeniu są nadal prawidłowe.

Plemniki nie powinny być używane do zapłodnienia od razu po oddaniu przez dawcę. Ze względów bezpieczeństwa zdrowotnego i unikania zakażeń powinny być one zamrażane na okres 6 miesięcy i jeśli po tym okresie wyniki dotyczące chorób zakaźnych u danego dawcy ponownie wyjdą negatywnie, wtedy nasienie to może być użyte do technik wspomaganego rozrodu.

Dodatkowe informacje można znaleźć na: Dawstwo Gamet i Zarodków w Polsce – akcji przeprowadzanej przez Stowarzyszenie na Rzecz Leczenia Niepłodności i Wspierania Adopcji „Nasz Bocian”.