Jedno, dwa czy trzy badania nasienia..? Ile razy należy zbadać nasienie aby mieć pewność co do wyniku?

Zacznijmy od kluczowego pytania – czy to w ogóle prawda, że powinno się analizować więcej niż jedną próbkę nasienia i jeśli tak to dlaczego?

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi WHO 2010, a także z innymi pracami opisującymi tę tematykę, aby uzyskać wiarygodne wyniki dla poszczególnych parametrów nasienia powinno się przebadać więcej niż jedną jego próbkę (wg WHO minimum dwie). Wyniki z jednego badania nasienia mogą być niestety niereprezentatywne dla faktycznego stanu pacjenta. Wynika to ze zmienności fizjologicznej w produkcji plemników występującej u mężczyzn oraz z wrażliwości tego procesu na czynniki zewnętrzne (np. czynniki środowiskowe: podwyższona temperatura, promieniowanie jonizujące, substancje chemiczne, palenie tytoniu, stres, niektóre leki, dieta) i wewnętrzne (aktywność seksualna, masa ciała, czynność gruczołów w układzie rozrodczym, przebyte choroby, w tym zakażenia w układzie rozrodczym). Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że produkcja plemników trwa ponad 70 dni i nawet czynniki krótkotrwale działające miesiąc czy dwa wcześniej mogą być przyczyną chwilowego pogorszenia jakości nasienia – wobec upływu czasu, często trudno nawet skojarzyć sobie jakiś fakt z przeszłości, który może mieć wpływ na obecny wynik badania nasienia np. podwyższoną przez kilka dni temperaturę ciała. Istotne znaczenie ma fakt, że zmiany w jakości nasienia nie są z równym natężeniem obserwowane u wszystkich mężczyzn – u niektórych parametry nasienia są stosunkowo stałe na przestrzeni lat, u innych wahania w jakości są mniej lub bardziej zauważalne.

W skrócie mówiąc, trzy podstawowe czynniki mogą mieć wpływ na różne wyniki badania nasienia u jednego pacjenta. Są to:

• wielość czynników jakie mogą wpływać na jakość nasienia,
• naturalna zmienność jakości nasienia,
• problemy wywodzące się z samej procedury wykonywania ogólnego badania nasienia w laboratorium (niejednakowość oceny przez personel, błędy przy wykonaniu, pomyłki – choć nie powinny się one zdarzać to jednak nie można ich całkowicie wykluczyć).

Różnice w wartościach poszczególnych parametrów w zależności od dnia badania mogą być tak znaczące, że mogłyby potencjalnie wpływać na metodę leczenia danego pacjenta czy pary. Dla uwidocznienia tej sytuacji prześledźmy poniższe przykłady:

1. Para bez istotnych dolegliwości (niedrożności, infekcji) od 3 lat stara się bezskutecznie o dziecko. Mężczyzna wykonuje dwukrotnie badanie nasienia uzyskując dwa różne wyniki liczebności plemników: 7 mln plemników na mililitr (ruchliwość postępowa i morfologia w granicach normy) oraz 22 mln plemników na mililitr (ruchliwość postępowa i morfologia w granicach normy). W sytuacji tej pary, pierwszy z wyników byłby raczej wskazaniem do zabiegu IVF lub ICSI, natomiast drugi, wskazaniem do inseminacji domacicznej. Ponadto, gdyby pacjent ten był przebadany tylko raz (w drugim terminie, kiedy miał 22 mln/ml) przeoczono by fakt, że może on mieć zaniżoną liczbę plemników, co zauważono przy pierwszym badaniu.
2. Mężczyzna zaniepokojony tym, że jego partnerka nie zachodzi w ciąże pomimo kilku miesięcy starań  o dziecko, udaje się na badanie nasienia. Uzyskuje on wynik dla liczebności plemników  rzędu 12 mln/ml (2,4 ml nasienia więc 29 mln plemników na ejakulat). Ten wynik sugeruje, że jakość nasienia tego mężczyzny jest obniżona. Jednak badanie nasienia po kolejnym miesiącu wykazuje koncentrację plemników rzędu 22 mln/ml (2,4 mln nasienia, więc około 53 mln plemników na ejakulat). Średnia z tych wyników wynosi 17 mln/ml i 41 mln na ejakulat, więc obie wartości są prawidłowe i w takim wypadku (przy prawidłowej ruchliwości, morfologii i innych parametrach nasienia) należy dać tej parze szansę na naturalne poczęcie, choć sam tylko pierwszy wynik mógłby wskazywać na konieczność rozważania metod wspomaganego rozrodu.

Na tych tylko dwóch przykładach widać jak duże znaczenie kliniczne może mieć liczba wykonanych badań nasienia. Sposób w jaki może zmieniać się jakość nasienia w czasie widoczny jest także na poniższych wykresach, ilustrujących zmiany koncentracji plemników, ich ilości na ejakulat, morfologii i ruchliwości.

Pacjenci, których wyniki są zaprezentowane na powyższych wykresach uzyskali ciążę u swoich partnerek drogą naturalną.

Z klinicznego punktu widzenia, wielokrotne badania nasienia pacjenta wydaje się szczególnie ważne w przypadkach, w których wyniki są na granicy podawanych przez WHO wartości (wynik na granicy) lub też poniżej tych wartości (wynik nieprawidłowy – świadczący o obniżonym potencjale płodności).

Wnikliwe rozważania statystyczne wskazują na to, że aby precyzyjnie wyznaczyć średni punkt wyjściowy jakości nasienia należałoby wykonać aż 14 badań nasienia dla oceny koncentracji (liczebności) plemników, 7 dla oceny morfologii, 6 dla oceny ruchliwości i 3 dla oceny żywotności ¹. Jednakże autorzy tych samych wyliczeń sugerują, że dla wyznaczenia uśrednionego punktu wyjściowego, z mniejszą ale wystarczającą precyzją, wystarczy wykonać 3 badania nasienia dla oceny koncentracji (liczebności) plemników i jedynie 2 dla oceny wszystkich innych parametrów. Podobnie np. dla precyzyjnej oceny chromatyny plemnikowej sugeruje się aż trzykrotne jej badanie ². (Zobacz także: Chromatyna plemnikowa)

Biorąc pod uwagę powyższe uwagi wykonanie 2-3 badań nasienia, szczególnie u pacjentów z wynikami poniżej lub w pobliżu wyznaczonych wartości referencyjnych,  jest zasadne i warto je wykonać ponieważ może istotnie wpływać na decyzje pary i lekarza dotyczące sposobu leczenia.

_{Opracowanie: Eliza Filipiak (dr n. med.), Renata Walczak-Jędrzejowska (dr n. med.), Jolanta Słowikowska-Hilczer (prof. dr hab. med.)}

_{Na podstawie:}

1. Castilla JA, Alvarez C, Aguilar J, Gonzalez-Varea C, Gonzalvo MC, et al. Influence of analytical and biological variation on the clinical interpretation of seminal parameters. Hum Reprod 2006; 21: 847-51.
2. Sergerie M, Laforest G, Boulanger K, Bissonnette F, Bleau G. Longitudinal study of sperm DNA fragmentation as measured by terminal uridine nick end-labelling assay. Hum Reprod 2005; 20: 1921-7.

Z0BACZ TAKŻE

Interpretacja wyników badania nasienia

Wynik badania ogólnego nasienia oceniać powinno się wykorzystując wytyczne np. WHO (Światowej Organizacji... Więcej →

Błędy najczęściej popełniane przy interpretacji wyniku ogólnego badania nasienia

Sama analiza nasienia nie jest zadaniem prostym, tak samo jak nie zawsze prosta jest interpretacja... Więcej →

Czy stres o podłożu psychospołecznym może mieć wpływ na jakość nasienia u płodnych mężczyzn?

Badania przeprowadzono od września 1999 roku do grudnia 2005 roku w klinikach położniczych w pięciu miastach... Więcej →

Pobranie nasienia do badania

Przy oddaniu nasienia należy przestrzegać kilku ogólnych zasad: nasienie powinno być oddane po najmniej... Więcej →

Mężczyźni mogą płodzić dzieci do końca życia – mit czy fakt?

Powszechnie uważa się, że mężczyźni zachowują płodność do końca życia, co wyraźnie odróżnia ich... Więcej →

Leukocyty w nasieniu (leukocytospermia)

Poza plemnikami w nasieniu znajdują się także inne komórki np. komórki nabłonkowe pochodzące z warstwy... Więcej →