Możliwa zmienność w jakości nasienia u jednego pacjenta

Liczne badania dowiodły, że jakość nasienia u jednego mężczyzny może ulegać znacznym fizjologicznym zmianom w czasie. Dlatego też, ocena jakości nasienia u danego pacjenta na podstawie pojedynczego badania nasienia (seminogramu), jest jedynie orientacyjna. Powinny być przeprowadzone 2-3 badania w odstępie czasu 1-3 miesiące. Taka niejednoznaczność pojedynczego badania wynika z fizjologii męskiego układu rozrodczego i z wielości czynników, które mogą mieć wpływ na nasienie. Wśród tych czynników można wymienić m.in.:

• okres wstrzemięźliwości płciowej przed oddaniem nasienia do badania;
• wcześniejsza aktywność seksualna, częstość stosunków i masturbacji;
• konieczność oddania nasienia w laboratorium (u niektórych pacjentów parametry nasienia mogą być nieznacznie słabsze z  tego powodu);
• czynność gruczołów dodatkowych układu rozrodczego (pęcherzyków nasiennych, prostaty i tzw. gruczołów Cowper’a) produkujących płyn nasienny będący składnikiem plazmy nasienia;
• rozmiar jąder;
• przebyte choroby (w przeszłości i ostatnim czasie);
• czynniki środowiskowe (narażenie na podwyższoną temperaturę, promieniowanie jonizujące, substancje chemiczne, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, stresy, otyłość, niektóre leki, dieta itp.).

Poniższe wykresy ilustrują wyniki liczebności plemników (lewa kolumna: liczba plemników na mililitr; prawa kolumna: liczba plemników na ejakulat) u 5 przykładowych pacjentów, u których wykonywano badania nasienia w określonym odstępie czasu (oś X).

Źródło: WHO Laboratory Manual for the examination and processing of human semen, dzięki uprzejmości Schering Plough oraz Bayer Schering Pharma AG.

Z wykresów wynika jednoznacznie, że pobranie jednej próbki nasienia do analizy może prowadzić do błędnej interpretacji stanu pacjenta. Problem nie ma wielkiego znaczenia, jeśli jest to pacjent, którego wyniki są zawsze „w normie” jak w przypadku pacjenta nr 4 na powyższych rysunkach, natomiast u pacjenta nr 3 widać wyraźnie, że zależnie od czasu wykonania analizy, mógłby on zostać zakwalifikowany do pacjentów „w normie” lub „poniżej normy”.

Podobne wnioski wynikają z analizy poniższych wykresów dotyczących wyników badania nasienia dwóch pacjentów, u których badanie było powtarzane przez rok w odstępie 2 miesięcy. Linie przerywane na wykresach oznaczają wartość „norny” wg WHO 2010. Na obu wykresach widać, że zależnie od momentu przeprowadzenia badania  uzyskiwane były różne wyniki, czasem klasyfikujące pacjenta „w normie”, czasem „na granicy”, a czasem „poniżej normy”. Na wykresach tych widać, że nie tylko liczebność i koncentracja plemników jest parametrem zmiennym – ruchliwość postępowa oraz morfologia plemników także mogą się istotnie wahać.

Źródło: obserwacje własne

Źródło: obserwacje własne

Taka zmienność liczebności plemników nie dotyczy wszystkich pacjentów. Wielu mężczyzn ma relatywnie stabilne parametry przez lata, podczas gdy inni mogą mieć bardzo dużą zmienność parametrów.

Wyniki badania nasienia powinny być oceniane przez lekarza, który ma duże doświadczenie w diagnostyce męskiej niepłodności. Samo porównanie wartości poszczególnych parametrów z obowiązującymi normami WHO to za mało.  Konieczne jest szersze spojrzenie uwzględniające częstotliwość współżycia pacjenta, okres wstrzemięźliwości płciowej, czynniki środowiskowe, stan zdrowia, przebyte choroby, a także zależność poszczególnych parametrów nasienia pomiędzy sobą np. gdy liczba plemników kilkakrotnie przekracza normę, to niewielkie obniżenie odsetka plemników o prawidłowym ruchu, czy morfologii, nie ma tak dużego znaczenia.

_{Opracowanie: Eliza Filipiak (dr n. med.), Renata Walczak-Jędrzejowska (dr n. med.)}