Co to jest niepłodność autoimmunologiczna?

Podstawy biologiczne

Plemniki, czyli gamety płciowe męskie, są dość nietypowymi komórkami dla organizmu męskiego, chociaż ten organizm sam je wytwarza. Wynika to z faktu, że plemniki zawierają o połowę mniej materiału genetycznego niż wszystkie inne komórki organizmu (komórki somatyczne). Poza tym, plemniki zaczynają być produkowane dopiero w wieku 11-13 lat, kiedy to układ odpornościowy jest już ukształtowany na tyle, że „nauczył się” odróżniać komórki własne od obcych. Do tego czasu nie miał okazji zetknąć się z plemnikami, a tym bardziej nauczyć się je rozpoznawać. Ze względu na „inność” plemników organizm wytwarzałby przeciwciała (czyli komórki odpornościowe) skierowane przeciwko nim, zupełnie tak samo jak to dzieje się, gdy do organizmu dostaną się obce komórki np. bakterie. Aby chronić plemniki przed taką reakcją organizmu w jądrze mężczyzny wykształciła się tzw. bariera krew–jądro, której zadaniem jest ochrona plemników przed potencjalną, nieprzyjazną reakcją organizmu. Niestety u niektórych mężczyzn dochodzi do przerwania / uszkodzenia bariery krew–jądro i wtedy plemniki mogą być rozpoznawane przez organizm jako obce komórki. Organizm produkuje wtedy przeciwciała przeciwko plemnikom (zwane też przeciwciałami przeciwplemnikowymi), które są transportowane do nasienia  i tam powodują zlepianie, a przez to unieruchomienie plemników. Ponadto plemniki opłaszczone przeciwciałami mogą mieć utrudnioną zdolność połączenia się z komórką jajową. Taka sytuacja leży u podstaw niepłodności autoimmunologicznej. Przeciwciała przeciwplemnikowe mogą znajdować się także we krwi i najczęściej należą one do klasy IgA lub IgG, rzadko do IgM. Jednak znaczenie kliniczne mają tylko przeciwciała połączone z plemnikami.

Przyczyny

Przerwanie bariery krew–jądro może być spowodowane np.:

• mechanicznym urazem jądra (w tym zabiegach chirurgicznych np. biopsji diagnostycznej);
• zapaleniem jądra lub najądrza;
• długotrwałym niedokrwieniem jądra np. na skutek skrętu powrózka nasiennego;
• zmianami temperatury w jakiej przebiega produkcja plemników na skutek zmiany warunków krążenia np. przy żylakach powrózka nasiennego i wnętrostwie.

Zwiększone ryzyko wystąpienia przeciwciał przeciwplemnikowych spowodowane jest też przez infekcje wirusowo-bakteryjne (np. zapalenie przyusznic znane znane jako „świnka” występujące w wieku pokwitania lub później), uraz rdzenia kręgowego, wrodzoną agenezję nasieniowodów, podwiązanie nasieniowodów.

Diagnostyka i leczenie

Niepłodność o podłożu autoimmunologicznym można podejrzewać na podstawie wyników badania ogólnego nasienia np. jeśli w nasieniu znajdują się aglutynaty plemników (ruchome plemniki połączone ze sobą) lub jeśli plemniki wykazują ruch w miejscu. Nie jest to jednak wskazanie jednoznaczne, ponieważ osłabiony ruch lub obecność aglutynatów mogą mieć też inne przyczyny. Aby dostarczyć dowodów na obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu wykonuje się specjalne testy np. Test MAR (ang.: mixed antiglobulin reaction) lub Immunobead Test.

Testy te wykrywają przeciwciała przeciwplemnikowe znajdujące się na powierzchni plemników. Polegają one na tym, że do próbki nasienia (w teście MAR jest to próbka świeżego nasienia, a w teście Immunobead próbka wcześniej przygotowana w celu usunięcia elementów plazmy nasienia mogących maskować przeciwciała na plemnikach) dodaje się kuleczki lateksu pokryte przeciwciałami IgA lub IgG oraz mieszaninę przeciwciał anty IgA lub anty IgG. Jeżeli na plemnikach także występują przeciwciała IgA lub IgG, to dochodzi do połączenia plemników z kuleczkami. Połączenia te widoczne są w mikroskopie świetlnym (kuleczki są „przyklejone” do plemników). Uzyskiwanie wyniku polega na zliczaniu plemników związanych z kuleczkami oraz plemników wolnych. Wynik powyżej 50% plemników związanych z kuleczkami traktuje się jako pozytywny, sugerujący, że przeciwciała przeciwplemnikowe są obecne w ilości zaburzającej funkcję plemników (możliwość przenikania przez śluz szyjki macicy, a także zdolność do zapłodnienia w metodziein vitro).

Oba testy (MAR i Immonobead) mogą wykrywać zarówno przeciwciała klasy IgA i IgG (zależy to od zastosowanego zestawu), dlatego informacja o typie wykrywanych przeciwciał powinna być podana na wyniku badania. Zdarza się, że u jednego pacjenta występują oba typy przeciwciał, jednak są także sytuacje, kiedy tylko jeden typ jest obecny – wtedy badanie plemników tylko jednym zestawem może spowodować „przeoczenie” obecności przeciwciał. Statystycznie rzecz biorąc większe znaczenie kliniczne ma obecność przeciwciał typu IgA.

Wyniki testu MAR odczytuje się po 3 i 10 minutach. Jeżeli już po 3 minutach 100% ruchliwych plemników jest związanych z kuleczkami, wtedy odczyt po 10 minutach nie musi być wykonywany. Także jeśli ruchliwość plemników po 10 minutach ustała, podaje się jedynie wynik po 3 minutach.

Wyniki testu Immunobead odczytuje się po 10 minutach. Zarówno test MAR, jak i Immunobead, można wykonywać jedynie wtedy, gdy w nasieniu obecne są ruchliwe plemniki, ponieważ w ich przypadku znacznie łatwiej można zaobserwować połączenie z kuleczkami.

Wyniki obu testów uważa się za pozytywne (czyli  oznaczające obecność przeciwciał przeciwoplemnikowych w ilości zaburzającej prawidłową funkcję plemników), jeśli co najmniej 50% plemników jest związanych z kuleczkami.

Wyniki testu Immunobead nie zawsze są zgodne z wynikami testu MAR. Test Immunobead uważa się za dokładniejszy, ponieważ nasienie oceniane w tym teście jest uprzednio przygotowane, poddawane  procesowi „płukania”, czyli usunięcia różnych składników plazmy nasienia, które mogą maskować obecność przeciwciał na plemnikach. Dzięki temu przeciwciała przeciwplemnikowe są łatwiej wykrywane. Wyniki testu Immunobead wykazują także lepszą korelację z wynikami testów pośrednich (obecność przeciwciał przeciwplemnikowych badana w płynach ustrojowych np. surowicy krwi).

Test Immunobead może też być użyty jako test pośredni, wykrywający przeciwciała przeciwplemnikowe np. w surowicy krwi. Testy pośrednie stosuje się, gdy plemniki obecne w nasieniu są nieruchome lub wykazują zbyt słabą ruchliwość do wykonania testów bezpośrednio z nasienia.

Sama obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu nie jest wystarczająca do zdiagnozowania niepłodności autoimmunologicznej. Aby postawić taką diagnozę należy wykazać, że te przeciwciała mają negatywny wpływ na funkcję plemników np. w teście postcoitalnym (PCT).

Nie ma wyznaczonych schematów leczenia niepłodności autoimmunologicznej. Podejmowane próby dotyczą leczenia glikokortykoidami lub lekami immunosupresyjnymi. Pary z tym problemem kierowane są też często do zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro).

Zobacz także opisy testu MAR i Immunobead: Dodatkowe testy i badania nasienia.

Gdzie można wykonać takie badania: link

Poniższe filmy przedstawiają dodatnie wyniki testu MAR. Plemniki są związane z wieloma kuleczkami lateksu – kuleczki związane są głównie do witek plemników. Taki wynik testu świadczy o obecności przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu.

http://www.youtube.com/watch?v=gauHaY1LLfk